دلایل ابتلا به سرطان روده‌ بزرگ چیست؟

همشهری آنلاین: مرگ مادر برای یک دختر ۲۳ ساله مسئله‌ی چندان کوچکی نیست، درست مثل ریختن آوار روی سر است؛ اما چرا مادر او فوت کرد، چون به سرطان روده‌ی بزرگ مبتلا شده بود و سلول‌های سرطانی در سرتاسر بدنش جولان می‌دادند. البته  این خانم به دلیل عدم توجه به علائم سرطان روده جان خود را از دست داده بود و سرنوشت همه‌ی افرادی که به این بیماری دچار می‌شوند، مرگ نیست و با تشخیص به موقع می‌توان به زندگی عادی ادامه داد. سرطان روده‌ی بزرگ سومین سرطان شایع دنیاست. «دکتر محمد جعفرفره‌وش» متخصص داخلی، فوق تخصص گوارش و آندوسکوپی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره‌ی این سرطان می‌گوید.

سرطان روده‌ی بزرگ دقیقاً چه تعریفی دارد و آیا این مسئله درست است که سومین سرطان شایع دنیا محسوب می‌شود؟

سرطان روده‌ی بزرگ در واقع، کولون «COLON» (راست‌روده) و رکتوم «RECTAL» (قسمت انتهایی دستگاه گوارش) را درگیر می‌کند. سرطان روده‌ی بزرگ نسبت به سرطان روده‌ی کوچک شایع‌تر است چون مدفوع در تماس با مخاط روده قرار می‌گیرد. سرطان روده‌ بزرگ سومین سرطان شایع در دنیاست و در کشورهای توسعه‌ یافته و صنعتی شیوع بیشتری دارد. این نوع سرطان در کشور ما نیز به دلیل تغییر در سبک زندگی، شایع شده است.

چه دلایلی می‌تواند در ابتلا به این نوع سرطان نقش داشته باشند؟

دلایل زیادی می‌توانند در ابتلا به سرطان روده‌ی بزرگ نقش داشته باشد که مهم‌ترین آن مصرف بیش از اندازه‌ی چربی به‌ویژه چربی حیوانی و پروتئین مخصوصاً گوشت قرمز است. یکی دیگر از دلایلی که می‌تواند در ابتلا به سرطان روده نقش داشته باشد، ماشینی شدن زندگی و شهرنشینی است که پیامد آن عدم تحرک است. همچنین اضافه‌وزن و چاقی، احتمال ابتلا به سرطان روده‌ی بزرگ را افزایش می‌دهد.

به‌طور کلی سرطان روده‌ی بزرگ در افرادی که از نظر اقتصادی و اجتماعی در سطح بالاتری هستند دیده می‌شود و احتمال ابتلا به این بیماری در افرادی با سطح اقتصادی و اجتماعی پایین، کمتر وجود دارد. ابتلا به سرطان روده‌ی بزرگ به‌طور معمول در حدود سن ۵۰ سال به بالاست ولی در زیر ۲۰ سال نیز ابتلا به این سرطان دیده شده است که البته این مسئله بسیار نادر محسوب می‌شود.

معمولاً افرادی که مبتلابه سرطان روده می‌شوند چه علائمی دارند؟

سرطان روده‌ی بزرگ در مراحل اولیه‌ی ابتلا دارای علائمی است که می‌توان به خون در مدفوع (این خون می‌تواند به شکل مخفی در مدفوع باشد)، شکم‌درد، تغییر در اجابت مزاج و احساس ضعف و بی‌حالی اشاره کرد. یکی از نشانه‌های مهم که باید جدی گرفته شود، کم‌خونی به‌ویژه کم‌خونی در آقایان است که این مسئله باید به‌دقت مورد بررسی قرار بگیرد. در برخی از موارد سرطان روده‌ی بزرگ می‌تواند بدون علامت باشد و فرد با شکم‌درد شدید، انسداد و سوراخ شدن روده، به شکل اورژانسی برای جراحی مراجعه کند و بعد از آن مشخص شود که فرد به سرطان روده‌ی بزرگ مبتلاست.

چقدر ابتلا به بیماری‌های مختلف می‌تواند منجر به سرطان روده‌ی بزرگ شود؟

معمولاً قبل از اینکه علائم سرطان به وجود بیایند ابتلا به پولیپ «POLYP» (برجستگی مخاطی در دستگاه گوارش) مطرح است و حدود ۸۰ درصد سرطان‌های روده به دلیل پولیپ به وجود می‌آید. حدود ۳۰ درصد افراد زیر ۵۰ سال در روده‌ی خود پولیپ دارند و حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد، پولیپ در افراد بالای ۵۰ سال دیده می‌شود. البته همه‌ی پولیپ‌ها تبدیل به سرطان نمی‌شوند و تنها یک درصد از آن‌ها می‌توانند تبدیل به سرطان شوند.

ابتلا به سرطان به‌غیراز پولیپ می‌تواند به دلایل ناشناخته نیز به وجود بیاید و سلول‌ها بدون علت مشخص، شروع به تکثیر کنند.

یکی دیگر از دلایلی که می‌تواند در سرطان روده‌ی بزرگ نقش داشته باشد ابتلا به برخی از بیماری‌هاست به‌طوری که برخی از افراد مبتلا به بیماری‌های التهابی روده مثل کرون و کولیت اولسروز، ممکن است به سرطان روده‌ی بزرگ مبتلا شوند. گاهی سرطان مستقیما روی سطح سلول‌های روده‌ی بزرگ ایجاد می‌شود و دلیل به وجود آمدن آن وابسته به عامل دیگری نیست. ژنتیک هم می‌تواند تا حدود کمی در ابتلا به این نوع سرطان نقش داشته باشد.

آیا این مسئله درست است که برخی از بیماران با مشاهده‌ی خون در مدفوع آن را چندان جدی نمی‌گیرند و آن را به بیماری‌های دیگر ربط می‌دهند؟

بله گاهی بیماران دلیل وجود خون در مدفوع را به بیماری‌هایی مثل بواسیر (هموروئید) و شقاق ربط می‌دهند و از مراجعه به پزشک اجتناب می‌کنند که این مسئله در شرایطی که فرد به سرطان روده‌ی بزرگ مبتلا باشد، می‌تواند عواقب جدی‌ای را برای بیمار به وجود بیاورد به همین دلیل با دیدن خون در مدفوع یا حتی با دیدن خون در ناحیه‌ی مقعد باید به متخصص گوارش مراجعه و از خوددرمانی پرهیز کرد.

یکی از علائم سرطان روده‌ی بزرگ شکم‌دردهای شدید است، آیا افراد در صورت ابتلا به شکم‌درد باید حتماً نگران شوند و به پزشک مراجعه کنند؟

در رابطه با ابتلا به شکم‌دردهای کوتاه مدتی که بیش از یکی دو روز طول نکشند، چندان جای نگرانی نیست اما در شرایطی که شکم‌درد یک تا دو هفته طول بکشد باید جدی گرفته شود به ویژه در شرایطی که با علائم دیگری نیز همراه باشد. به‌طورکلی درد به ما نشان می‌دهد که در بدن اتفاقی افتاده است و نباید آن را نادیده گرفت.

به این مسئله اشاره کردید که ابتلا به سرطان روده‌ی بزرگ همیشه همراه با علائم نیست، در چنین شرایطی چه طور می‌توان به سرطان پی برد؟

برای تشخیص به‌موقع سرطان روده‌ی بزرگ در بسیاری از کشورهای پیشرفته غربالگری از طریق کولونوسکوپی(COLONOSCOPY) انجام می‌شود. تمام افراد از ۵۰ سالگی که سن شیوع این نوع سرطان است باید غربالگری را انجام بدهند. انجام آزمایش سالانه‌ی بررسی خون مخفی در مدفوع نیز ضروری به نظر می‌رسد ولی کولونوسکوپی روش دقیق‌تری محسوب می‌شود.

آن دسته از افرادی که ریسک ابتلا به سرطان روده‌ی بزرگ در آن‌ها بیشتر است باید ۱۰ سال زودتر یعنی از ۴۰ سالگی کولونوسکوپی را انجام بدهند. زمانی که فرد علائم نداشته باشد و به بیماری خاصی مبتلا نباشد می‌تواند بعد از کولونوسکوپی با توجه به صلاح‌دید پزشک، انجام مجدد این کار را به ۱۰ سال بعد موکول کند.  

در صورتی که مشخص شود فرد به سرطان روده‌ی بزرگ مبتلاست، درمان به چه شکل است؟

درمان کاملاً به مرحله‌ی سرطان و قسمتی از روده که به سرطان مبتلا شده است بستگی دارد. اگر سرطان در مراحل اولیه و فقط مخاط را درگیر کرده باشد، برداشتن آن قسمت از مخاط که سرطانی شده است به‌وسیله‌ی کولونوسکوپی انجام می‌شود ولی در صورتی‌که سرطان از مخاط عبور کرده‌ و به سلول‌های دیگر رسیده باشد، باید با جراحی قسمتی از روده را برداشت.

گاهی باید روده به‌طور کامل برداشته شود و به‌جای روده، کیسه (روده‌ی مصنوعی) گذاشته شود. در صورتی که متاستاز (سرطانی شدن قسمت‌های دیگر بدن به دلیل پیشرفت بیماری) مطرح باشد، شیمی درمانی هم باید انجام شود. اگر راست روده (رکتوم) دچار سرطان شده باشد علاوه بر شیمی‌درمانی، رادیوتراپی نیز ضرورت دارد.

اگر منشأ سرطان روده‌ی بزرگ جای دیگری از بدن باشد درمان به چه شکل است؟

اگر سرطان روده‌ی بزرگ به دلیل متاستاز به وجود بیاید، یعنی تخمدان، رحم یا پروستات دچار سرطان شوند و به روده‌ی بزرگ متاستاز کنند، در چنین شرایطی درمان سخت‌تر خواهد بود چون منشأ سرطان روده‌ی بزرگ نیست و همه‌چیز به منشأ سرطان بستگی دارد. درمان در چنین شرایطی بسیار متفاوت خواهد بود.

به‌عنوان سؤال آخر، در صورت ابتلا به سرطان روده‌ی بزرگ و درمان آن، طول عمر بیمار به شکل خواهد بود؟

این مسئله نیز به‌شدت سرطان روده‌ی بزرگ بستگی دارد در شرایطی که سرطان روده‌ی بزرگ زود تشخیص داده شود و تنها مخاط روده‌ را درگیر کند، طول عمر این دسته از افراد تفاوتی با افراد عادی ندارد، اما در صورت متاستاز پس از درمان، در ۵ سال تنها ۲۰ درصد احتمال زندگی وجود دارد.

رابطه‌ خوردن سبزی و سرطان

سرطان روده‌ی بزرگ می‌تواند برای افرادی که به آن مبتلا می‌شوند دردسرهای زیادی را به وجود بیاورد. برخی باورها در رابطه با این سرطان در متن زیر آمده است.

مصرف سیگار و دخانیات می‌تواند شانس ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها را افزایش بدهد برخی بر این باورند که سیگار احتمال ابتلا به سرطان روده‌ی بزرگ را افزایش می‌دهد این باور درست است.

خیلی از افراد تصور می‌کنند که مصرف میوه و سبزی می‌تواند مانع از ابتلا به سرطان روده‌ی بزرگ شود این باور نادرست است و سبزی و میوه به شکل مستقیم تأثیری در عدم ابتلا به سرطان ندارند و تنها به دلیل جذب کالری کمتر به بدن و نرسیدن چربی به بدن، می‌توانند نقش داشته باشند.

تحرک و ورزش می‌تواند مانع از ابتلا به سرطان روده‌ی بزرگ شود این باور درست است و افراد باید حداقل ۲۰ دقیقه در روز پیاده‌روی کنند.

ابتلا به سرطان روده‌ی بزرگ در بین افراد ساکن در روستا و کارگران کمتر دیده می‌شود این باور درست است و دلیل آن به تحرک بیشتر و مصرف کمتر غذاهای چرب و پرکالری برمی‌گردد.

برخی بر این باورند که ابتلا به التهاب آپاندیس یا سرطان معده می‌تواند باعث ابتلا به سرطان روده‌ی بزرگ شود این باور نادرست است و ارتباطی بین این بیماری‌ها با این نوع سرطان وجود ندارد.

مصرف غذاهای فست فود و کنسرو می‌تواند احتمال ابتلا به سرطان روده را افزایش بدهد این باور کاملاً درست است و افراد باید مصرف اینگونه مواد غذایی را محدودکنند.